پیشنهاد توافق جدید به ایران در نشست ژنو
در اواخر ماه نوامبر، نشست‌های دیپلماتیک میان ایران و کشورهای اروپایی در ژنو برگزار شد. به گفته منابع آگاه، در این نشست، دیپلمات‌های اروپایی به ایران اعلام کرده‌اند که توافق هسته‌ای قبلی (برجام) «تهی و بی‌اثر» شده است و برای ادامه همکاری‌ها و حل مشکلات برنامه هسته‌ای ایران، به توافقی جدید نیاز است.
تهدید به استفاده از مکانیسم “بازگشت خودکار تحریم‌ها”
پایگاه آکسیوس به نقل از یک دیپلمات اروپایی و دو منبع دیگر گزارش داده که دیپلمات‌های سه کشور اروپایی به ایران هشدار داده‌اند که اگر طرفین نتوانند به توافق جدیدی دست یابند تا ماه سپتامبر 2025، آن‌ها از مکانیسم «بازگشت خودکار تحریم‌ها» (snapback mechanism) علیه ایران استفاده خواهند کرد.
واکنش ایران: خروج از “ان‌پی‌تی” و پایان بازرسی‌ها
در پاسخ به این تهدید، دیپلمات‌های ایرانی اعلام کردند که در صورت فعال شدن این مکانیسم، جمهوری اسلامی ایران به معاهده عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) خروج خواهد کرد و تمامی بازرسی‌ها و نظارت‌های بین‌المللی بر تأسیسات هسته‌ای ایران را متوقف خواهد ساخت.
پیشنهاد ماکرون: مذاکرات پیرامون تحریم‌ها تا 2025
در همین راستا، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، نیز در اظهاراتی اعلام کرده بود که برنامه هسته‌ای ایران به نقطه «بی‌بازگشت» رسیده است و خواستار استفاده از ساز و کارهای موجود در برجام برای بازگرداندن خودکار تحریم‌ها علیه ایران در اکتبر 2025 شده است. این تاریخ به زمان انقضای قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل مربوط می‌شود که در سال 2015 برای تایید توافق هسته‌ای برجام صادر شد.
مکانیسم ماشه: بازگشت فوری تحریم‌ها در صورت اختلاف
مکانیسم «بازگشت خودکار تحریم‌ها» که در برجام گنجانده شده، به طرف‌های توافق این امکان را می‌دهد که در صورت بروز اختلافات جدی، تحریم‌های سازمان ملل را علیه ایران دوباره فعال کنند. این مکانیزم به طور غیررسمی با نام «مکانیسم ماشه» شناخته می‌شود که می‌تواند به بازگشت فوری و بی‌قید و شرط تحریم‌ها منجر شود.
سرنوشت برجام پس از خروج آمریکا
توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 در سال 2015 به امضا رسید. باوجود اذعان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به پایبندی ایران به تمامی تعهدات خود، آمریکا در اردیبهشت 2018 به‌طور یکجانبه از این توافق خارج شد. پس از آن، کشورهای اروپایی نتوانستند به وعده‌های خود برای جبران اثرات خروج آمریکا عمل کنند و ایران در چندین گام تعهداتش را کاهش داد.
نگرانی‌ها از تعهدات کشورهای غربی
اکنون با نزدیک شدن به تاریخ انقضای قطعنامه 2231 در اکتبر 2025، نگرانی‌ها از عدم پایبندی کشورهای غربی به تعهدات خود در چارچوب برجام همچنان ادامه دارد و ایران هشدار داده که در صورت عدم اجرای تعهدات از سوی طرف‌های مقابل، اقدامات جدیدی را در پیش خواهد گرفت.
نتیجه‌گیری
در حالی که کشورهای اروپایی همچنان بر لزوم دستیابی به توافق جدید هسته‌ای تأکید دارند، ایران نیز بر حفظ حقوق خود و مقابله با هرگونه تهدید علیه برنامه هسته‌ای‌اش مصر است. شرایط کنونی نشان‌دهنده کشمکش‌های ادامه‌دار در مسیر اجرای توافق هسته‌ای و چالش‌های پیش‌رو برای برقراری تعادل میان خواسته‌های دو طرف است.
