یکی از نیاز‌های امروز مردم و فعالان اقتصادی، تامین مالی فوری برای نیاز‌های اورژانسی است.
نبود یک بازار متشکل، سرکوب نرخ سود تسهیلات به‌جای نرخ توافقی، وجود بوروکراسی و زمان‌بر بودن تامین مالی، باعث شده که بازار سیاه وام‌ها با نرخ‌های نجومی جایگزین آن شود. با توجه به نیاز فوری افراد به پول نقد، عمده فعالان این بازار نرخ‌های مختلفی پیشنهاد می‌دهند که باعث می‌شود سود بالایی کسب کنند و از سوی دیگر، افراد برای بازپرداخت این نوع وام با مشکل روبه‌رو شوند.
در سال‌های اخیر افزایش هزینه‌ها در بخش‌های مختلف کالا و خدمات از مهم‌ترین چالش‌ها و دغدغه‌های اصلی خانوار‌ها به‌ویژه در بخش مسکن و خودرو به شمار می‌رود. بر این اساس نیاز آن‌ها به دریافت تسهیلات اعم از خرد و کلان افزایش یافته، اما به‌رغم این نیاز به نظر می‌رسد که راهکار‌های رسمی دیگر جوابگوی این نیاز‌ها نخواهد بود؛ بنابراین این سوال مطرح می‌شود که متقاضیان در صورت نیاز فوری به تسهیلات از چه مسیری استفاده می‌کنند؟
بی‌شک روند صعب‌العبور اداری بانک‌ها پاسخگوی نیاز آن‌ها به‌ویژه افرادی که مدت زمان محدودی در اختیار دارند (درمان بیماری) نخواهد بود و آن‌ها به بازار غیررسمی برای حل مشکلات خود پناه می‌برند. از جمله این بازار‌ها باید به بازار تسهیلات غیررسمی، با سود‌های نجومی، اما در مدت زمان کمتر از یک روز اشاره کرد.
در این گزارش میدانی قصد داریم تا تبعات این روش را شرح دهدیم. این نرخ‌ها در بازار سیاه به‌دلیل اصطکاک وام‌دهی در بازار رسمی به‌وجود می‌آید.
وام فوری با نرخ دل‌خواه
شواهد نشان می‌دهد که بانک‌ها جز تسهیلات تکلیفی، گزینه وام‌دهی را تنها با معدل حساب و مانده‌گیری برای افراد باز گذاشته‌اند. در این بین بانک رسالت روند آسان‌تری برای اعطای تسهیلات به افراد در نظر گرفته که این روش نیز مستلزم مانده‌گیری حساب است و در یک هفته قابل پرداخت است. اما ناگفته نماند که یک هفته مراحل پرداخت وام بوده و پیش از این شهروندان باید با توجه به مبلغ درخواستی میزانی از سرمایه خود را برای مدت زمان ۲ تا۶ ماه در حساب نگه دارند تا با معدل حساب خود به این تسهیلات دست پیدا کنند.
یا از بازار غیررسمی خرید و فروش امتیاز وام رسالت اعتبار کافی برای دریافت وام را خریداری کنند. اما برخی از موقعیت‌هایی برای افراد رقم می‌خورد که زمان و سرمایه این نوع تسهیلات را نداشته و برای درمان بیماری، خرید مسکن، خرید خودرو و… نیاز فوری به پول خواهند داشت. بی‌شک رویه‌های رسمی نمی‌تواند نیاز‌های افراد را در مدت زمان کوتاه برطرف کند؛ بنابراین بازار غیررسمی تنها گزینه پیش روی آن‌ها خواهد بود.
در این روش غیررسمی افراد بدون در نظر گرفتن سود‌های اعلامی و در نظر گرفتن مسیر‌های قانونی با یکدیگر معامله می‌کنند. این معامله بدون ضامن بوده، قراردادی نداشته و تنها با چک و سند شکل می‌گیرد. اما چه عاملی این روش را از روش‌های بانکی متمایز کرده؟ سود‌های نجومی، زمان، عدم‌نیاز به ضامن و استعلام معدل و مانده حساب و در نهایت اینکه دریافت این پول سقف معینی ندارد.
سود این پول چگونه محاسبه می‌شود؟
اطلاعات میدانی نشان می‌دهد که این پول با توجه به شرایط افراد مشخص می‌شود و سه دسته سود برای آن‌ها وجود دارد. قبل از معرفی این سه روش باید گفت که سود‌هایی که هر ماه به اصل پول اضافه می‌شود، از مبلغ اصلی و درخواست شده افراد نیست. برای مثال افرادی برای دریافت ۲۰ میلیون در مدت زمان ۵ ماه با سود ۹ درصد، باید چک را به مبلغ ۳۶ میلیون و در موعد ۵ ماهه صادر کنند. دلیل این امر چیست؟ کاهش ارزش زمانی پول. آن‌ها کل سود پول را به صورت یکجا دریافت خواهند کرد. برای درک بهتر این موضوع باید به جداول این گزارش نگاهی انداخت. اما افراد چگونه تقسیم‌بندی می‌شوند؟
۱- متقاضیانی که قصد دارند با ارائه چک پول را دریافت کنند و مبلغ درخواستی آن‌ها زیر صد میلیون تومان است، سود ماهانه آن‌ها ۸درصد خواهد بود.
۲- متقاضیانی که به میزان پول بیشتری نیازمند هستند باید هم چک هم سند ملکی در اختیار تسهیلات‌دهندگان قرار دهند و سود پول نیز با نرخ ۹ درصد محاسبه خواهد شد.
۳- افرادی که سند ملکی در اختیار ندارند، اما به فرض مثال به ۱۵۰ میلیون پول نیازمند هستند، می‌توانند با چک این مبلغ را دریافت کنند، اما سود ماهانه آن‌ها ۱۰درصد خواهد بود.
سود غیر‌ممکن
با توجه به داده‌های جداول، به علت نحوه محاسبه این تسهیلات مجموع سود پرداختی که از ۵ ماه می‌گذرد حالت نجومی پیدا کرده و از صرفه اقتصادی خارج است. به همین خاطر هم وام‌گیرنده و هم ارائه‌دهندگان آن تمایلی به طولانی‌تر کردن مدت بازپرداخت این نوع از تسهیلات ندارند؛ زیرا با گذر زمان ریسک نکول وام‌گیرنده افزایش یافته و توانایی او در بازپرداخت پول کاهش پیدا می‌کند که این موضوع مشکلاتی را نیز سر راه متقاضیان قرار می‌دهد.
چه کسانی سود می‌برند؟
به رغم سود‌های نجومی در این نوع بازار، همچنان افرادی هستند که از اخذ این تسهیلات سود می‌برند. با افزایش روز افزون هزینه‌ها در بخش مسکن، خودرو و… متقاضیانی که با نا‌توانی در پرداخت بخش ناچیزی از این موارد روبه‌رو می‌شوند با اخذ این تسهیلات (البته با مدت زمان بازپرداخت کمتر از ۶ ماه) منتفع خواهند شد. گفتنی است متقاضیان درخصوص سایر موارد از جمله درمان بیماری نیز از این تسهیلات غیررسمی سود خواهند برد.
