درد مشترک زهرا و پریسا، گریبان شما را هم خواهد گرفت!

روزنامه شرق در گزارش امروز خود از «احتمال» افزایش یائسگی زودرس در میان زنان جوان ایرانی خبر داد که در ادامه می‌خوانید

فقط سه ماه بعد از ازدواج، دکتر متخصص زنان که به زهرای 29 ساله گفت نمی‌تواند کاری برایش بکند و مستقیم برود مرکز ناباروری، خشکش زد. زهرا که به خاطر بچه‌دارشدن به پزشک مراجعه نکرده بود. اصلا قصد بارداری نداشت. همان‌جا ایستاد و هاج و واج دکتر را نگاه کرد؛ «از شش ماه قبل از ازدواج عادت ماهانه‌ام قطع شد. در این مدت به صورت متفرقه به دکتر مراجعه می‌کردم. هر بار آمپولی تزریق می‌کردم و به کمک آن پریود می‌شدم و دوباره همین روند ادامه داشت. شش ماه به همین منوال گذشت. سه ماه بعد از ازدواجم به دکتر زنان مراجعه کردم. برایم آزمایش نوشت. جواب آزمایش را به دکتر نشان دادم و گفت نمی‌تواند برایم کاری کند. بروم به مراکز ناباروری. هیچ توضیح دیگری هم به من نداد، اولین مواجهه‌ام با این موضوع فاجعه بود». نام فصل جدید زندگی زهرا «یائسگی زودرس» است. سازمان جهانی بهداشت در تعریف یائسگی می‌گوید یک نقطه در تداوم مراحل زندگی زنان است و نشان‌دهنده پایان سال‌های باروری آنهاست. بعد از یائسگی، زن نمی‌تواند باردار شود، مگر در موارد نادری که از درمان‌های تخصصی باروری استفاده می‌شود. سن طبیعی یائسگی به‌طور میانگین 51 سالگی است، اما اگر علائم آن قبل از ۴۰ سالگی شروع شوند، به آن یائسگی زودرس گفته می‌شود.

روایت زهرا از دو سال سخت

زهرا، زن جوانی که حالا 31 ساله است در دو سال گذشته به دفعات به دکتر زنان مراجعه کرده است؛ در تهران. گلایه‌های زیادی هم دارد. از نوع برخورد متخصصان زنان با بیمارانی که هرکدام شرایط جسمی و روحی خاصی دارند تا ویزیت گروهی بیماران و حتی سر باز زدن پزشک از توضیح در مورد مشکلات بیمار؛ «وقتی به متخصص زنان مراجعه می‌کردم بر ابهاماتم افزود می‌شد. گره از کارم باز نمی‌شد که هیچ، سؤالات بیشتری هم برایم به وجود می‌آمد. بعضی از متخصصان زنان علم رفتار با بیمار را ندارند. از شش ماه قبل از ازدواجم عادت ماهانه قطع شده بود. من جدی نگرفته بودم و فکر می‌کردم چون اضطرابم زیاد است، طبیعی است. اما به 9 ماه که رسید دیگر به فکر پیگیری جدی این موضوع افتادم. مدتی که عادت ماهانه نمی‌شدم حال روحی وحشتناکی را تجربه کردم. قرارگرفتن در سیکل یائسگی واقعا عجیب است».

یک سال اول زندگی مشترک زهرا و شوهرش به همین منوال گذشت تا مرداد سال 1401 که قاعدگی‌های پراکنده و اندک زهرا که با کمک دارو اتفاق می‌افتاد هم قطع شد. دوباره راهی دکتر شد و آزمایش داد؛ «دکتر گفت ذخیره تخمکم از یک‌دهم به یک‌هزارم رسیده است و هورمون یائسگی‌ام دو برابر دیگران است. دکتر گفت برای بارداری دیگر هیچ شانسی به‌جز دریافت تخمک اهدایی ندارم. دیگر به فکر بچه‌دارشدن افتاده بودم. این‌بار به یک مرکز ناباروری دیگر مراجعه کردم که تجربه خیلی خوبی بود. آنجا از دکتر خواستم اگر امکان درمانی به‌جز تخمک اهدایی برایم ممکن است، انجام دهد. گفت دیگر هیچ درمانی ممکن نیست. بااین‌حال چند جلسه هم تلاش کرد اما بدنم به این تلاش‌ها هیچ واکنشی نشان نداد. کار از کار گذشته بود و دیگر تنها راهکار ممکن برای بچه‎‌دارشدنم دریافت تخمک اهدایی بود».

زهرا بهمن 1401 برای دریافت تخمک اهدایی ثبت‌نام کرد؛ «قرار شد چهار ماه در نوبت بمانم. اما این اتفاق زودتر افتاد و خوشبختانه فروردین امسال باردار شدم». با خنده و خوشحالی این‌ جمله را می‌گوید.

روایت متخصص زنان و نازایی

یائسگی طبیعی، بیماری نیست اما یائسگی زودرس اما و اگرهای خودش را دارد. پریسا طاهرزاده، جراح و متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ نازایی از جمله کسانی است که معتقد است در سال‌های اخیر تعداد بیماران او با نشانه‌های یائسگی زودرس افزایش یافته است. او به «شرق» می‌گوید: «از شش هفت سال پیش که در اصفهان کار می‌کردم بیمارانی با این شرایط داشتم؛ زنان مجرد 26 یا 27 ساله که دچار یائسگی زودرس شده بودند». او معتقد است نمی‌شود دلایل قطعی و روشنی برای این موضوع آورد اما حتما عواملی ازجمله اضطراب و استرس، ژنتیک، آلودگی هوا، پارازیت و حتی پاندمی کرونا می‌تواند روی این موضوع اثرگذار باشد.

البته او تأکید می‌کند که علاوه بر یائسگی زودرس بیماری‌های دیگری از جمله خونریزی واژینال، آمنوره یا همان فقدان قاعدگی و اندومتریوز که یکی از علت‌های شایع کاهش ذخیره تخمدان است هم در سال‌های اخیر بیشتر شده است: «بعد از کرونا این بیماری‌ها شایع‌تر شد. البته حتی هنوز مشخص نیست که اگر واقعا کرونا در این زمینه مؤثر است، خود ویروس و ابتلا به آن اثرگذار است یا تزریق واکسن».

یائسگی درمان ندارد

عوارض یائسگی زودرس شبیه به یائسگی معمول و نرمال است. اما اولین نشانه‌های یائسگی زودرس چیست؟ طاهرزاده متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ نازایی می‌گوید: «اولین نشانه، تغییر در سیکل قاعدگی است. مثلا قبلا دوره قاعدگی فرد، پنج روزه بوده و حالا سه روزه شده است. قبل و یا بعد از دوره قاعدگی فرد دچار لکه‌بینی می‌شود و یا اصلا پریود نمی‌شود. برخی هم گرگرفتگی را تجربه می‌کنند که این برای زمانی است که دیگر کار از کار گذشته است». با رؤیت این نشانه‌ها، بلافاصله اقدامات درمانی آغاز می‌شود. او توضیح می‌دهد: «بعد از انجام آزمایش‌های هورمونی و تأیید موضوع، پیشنهاد ذخیره تخمک و یا جنین را مطرح می‌کنیم. این دو مورد در وهله اول مطرح می‌شود». این پزشک متخصص زنان، زایمان و نازایی معتقد است یائسگی «درمان» ندارد؛ وقتی ایجاد شود کار تمام است. به صراحت به این موضوع اشاره می‌کند: «وقتی ذخیره تخمدان کم شده باشد و تخمدان از کار افتاده باشد دیگر نمی‌شود کاری کرد.»

برای مجردها سخت‌تر است

یائسگی زودرس ارتباطی به رابطه جنسی و ازدواج ندارد و به صورت مشخص با ذخیره تخمدان در ارتباط است. برای همین برخلاف باورهای مرسوم زنان مجرد نیز به همان میزان متأهل‌ها در معرض این موضوع قرار دارند. تفاوت در این است که بنابر تجربه و گفته‌های پزشکان پذیرش این موضع برای مجردها سخت‌تر است. طاهرزاده از تجربه خودش در مورد مواجهه مجردها با یائسگی زودرس می‌گوید: «خیلی از آنها ترس از آینده دارند و برای اینکه شانس بارداری را از دست می‌دهند ناراحت می‌شوند. خیلی از آنها اولش گارد می‌گیرند و با اینکه من همیشه به آنها مشاوره فریز تخمک را می‌دهم قبول نمی‌کنند. می‌گویند فعلا قصد ازدواج یا بارداری ندارند. بعضی‌ها هم می‌گویند می‌خواهند مهاجرت کنند و باردارنشدن برایشان اهمیتی ندارد. اما همین آدم‌ها وقتی به مرحله بحرانی می‌رسند، نظرشان عوض می‌شود و می‌گویند خانم دکتر یک کاری کن بتوانم تخمک فریز کنم، اما گاهی برای این موضوع هم دیگر دیر شده است». در این روند مجردها فشار بیشتری را متحمل می‌شوند. برای فریز تخمک هم دشواری کار برای آنها بیشتر است. از داشتن رضایت والدین گرفته تا موضوعات فرهنگی که گاهی روی تصمیم آنها اثرگذار است.

چکاپ‌های سالانه را جدی بگیرید

«زنان به سلامت خود توجه کافی داشته باشند و چکاپ‌های سالانه را جدی بگیرند. هر زنی حداقل سالی یک بار به مراجعه و مشاوره با پزشک زنان نیاز دارد. اگر این موارد رعایت شود، حتما اگر مشکلی هم وجود داشته باشد سریع مشخص خواهد شد». این تأکید دکتر طاهرزاده و فصل‌الخطاب گفته‌های اوست. می‌گوید: «کیست‌های تخمدانی بسیار شایع است و برای همین آزمایش‌های هورمونی و سونوگرافی سالانه اهمیت زیادی دارد؛ مخصوصا اندومتریوما و اندومتریوز که موجب کاهش ذخیره تخمدان می‌شود. از سوی دیگر سن فریز تخمک سن خاصی است و بهتر است زیر 35 سالگی انجام شود.»

روایت پریسا از یائسگی زودهنگام مادر

پریسا تک‌فرزند است. مادرش بعد از به دنیا آمدن او در ۳۵‌سالگی یائسه شده است. چیزهایی را که از مادرش در این سال‌ها شنیده، می‌گوید؛ اینکه مادر او هم مثل خیلی دیگر از زنانی که این تجربه را از سر گذرانده‌اند، قاعدگی‌های نامنظی داشته است. گهگاه به دکتر مراجعه می‌کرده و با تزریق آمپول پریود می‌شده است. شرایط زندگی خوبی هم نداشته؛ «شرایط زندگی‌اش ملتهب و خودش مضطرب بود، هنوز هم هست». در ایام نوزادی پریسا مادرش حال و احوال جسمی و روحی خوبی نداشته است، بدنش گر می‌گرفته، پاهایش درد می‌کرده و خلقش همیشه تنگ بوده است. دیگر حتی آمپول هم افاقه نمی‌کرده و برای همین برای انجام آزمایش و سونوگرافی به پزشک زنان مراجعه می‌کند. همان موقع می‌فهمد که دچار یائسگی زودرس شده است؛ در 35‌سالگی. پریسا می‌گوید تقریبا از همان موقع مادرش دچار افسردگی شده است: «از وقتی یادم می‌آید مادرم برای رفتن به دکتر مقاومت زیادی نشان می‌داد. مخصوصا برای رفتن پیش دکتر زنان. شاید یائسگی زودرسش هم برای همین اتفاق افتاد که به‌موقع برای درمان اقدام نکرد. موضوعی که هم روی زندگی مادرم تأثیر زیادی داشت و هم در رابطه میان او و پدرم و بعد هم کل خانواده. فاصله میان مادر و پدرم روز به روز بیشتر شد و حالا هم چند سالی می‌شود که فقط هم‌خانه‌اند و از همدیگر طلاق عاطفی گرفته‌اند».

ماجرای یائسگی زودرس تنها در تهران شایع نیست و به نظر می‌رسد در شهرهای دیگر هم همین روال است؛ مثلا در مشهد، اصفهان و همدان که در این گزارش به مواردی از آنها اشاره شد. نسرین فطری، پزشک عمومی در همدان، به «شرق» می‌گوید که 20 سال است کار می‌کند و در منطقه‌ای که در همدان مشغول است، مراجعات مربوط به بیماری‌های زنان نزد او تا حدی زیاد است؛ «در سال‌های اخیر بیمارانی که متوجه می‌شوم دچار یائسگی زودرس هستند خیلی بیشتر از قبل شده‌اند؛ زنان 34‌ساله، 36‌ساله و مجرد. مجردها وقتی موضوع را می‌شنوند خیلی بیشتر ناراحت می‌شوند، اما بیماری هم داشتم که دو فرزند داشت و در 25‌سالگی یائسه شده بود. زود ازدواج کرده بود و زود هم یائسه شد».

جمعیت سالمند در کشور ما بین هشت تا 10 درصد است. با افزایش جمعیت سالمند در سال‌های آینده که بیشتر هم می‌شود طبیعتا تعداد افرادی که دچار یائسگی می‌شوند هم بیشتر خواهد شد. الان نمی‌شود به صورت قطعی در مورد کاهش سن یائسگی زنان ایرانی صحبت کنیم. البته در دنیا هم فرضیاتی در این زمینه وجود دارد، اما یائسگی موضوعی چندعاملی است. ممکن است برخی عوامل در جامعه‌ای وجود داشته باشد و در این زمینه اثر بگذارد، اما در کشور دیگری این‌طور نباشد